2 nghệ sĩ núi rừng ‘bắt’ phế liệu chiến tranh ‘cất tiếng’

Chập cheng từ nắp bom bi

Tiếng khèn vang lên trong căn nhà sàn cuối đường, tiếng kim loại va vào nhau lách cách theo từng nhịp điệu, mọi thứ được những già làng tại thôn Kỳ Tang (xã Lìa, H.Hướng Hóa, Quảng Trị) sử dụng nhạc cụ dân tộc của người Pa Cô cất lên hòa quyện với núi rừng. Điều đặc biệt, trong “dàn nhạc” này có những nhạc cụ có tuổi đời rất lâu, được tái chế từ phế liệu chiến tranh.

ẢNH: BÁ CƯỜNG

Cầm trên tay chiếc xar (tiếng Pa Cô), một loại nhạc cụ có cách chơi như chập cheng, cụ Hồ Cu Chảnh (87 tuổi, trú tại thôn Kỳ Tang, xã Lìa) kể lại cho chúng tôi nghe về chiếc xar đã gắn bó cùng cụ hơn 50 năm qua, là ký ức, là tuổi trẻ của vị già làng.

“Lúc trẻ tôi đi bộ đội ở khu vực A Lưới (Thừa Thiên – Huế), tôi nhặt được những cái nắp của bom bi. Vì yêu âm nhạc, tôi dùng búa để tán những cái nắp này ra tạo thành một loại nhạc cụ có cách chơi như chập cheng, cùng các đồng đội hòa ca sau những giây phút mệt mỏi”, cụ Chảnh nhớ lại.

ẢNH: BÁ CƯỜNG

Chiếc xar được cụ Chảnh tái chế từ nắp của bom bi, ở giữa được đục lỗ rồi dùng dây để buộc chúng lại với nhau. Theo cụ Chảnh, thông thường chập cheng được làm bằng đồng, nhưng cái của cụ được làm bằng nhôm nên cho ra một âm thanh khác biệt, vang và thanh thoát hơn.

Sau chiến tranh, cụ Chảnh trở về sống tại quê hương và tiếp tục tình yêu âm nhạc. Năm 1992, cụ lập nhóm cùng một số người tại địa phương biết sử dụng nhạc cụ dân tộc, người thổi khèn, người thổi tù và, người hát…, còn cụ Chảnh đảm nhiệm vai trò gõ xar và nhạc trưởng.

ẢNH: BÁ CƯỜNG

“Mỗi lần trong cộng đồng người Pa Cô tại địa phương có dịp tổ chức các lễ hội truyền thống, nhóm chúng tôi thường đến để chơi nhạc cụ. Thỉnh thoảng chính quyền xã, huyện cũng gọi chúng tôi đi biểu diễn”, cụ Chảnh chia sẻ.

Tiếng đàn vang từ xác bom MK-82

Từ bản Kỳ Tang nơi cụ Chảnh sinh sống, men theo tuyến đường để trở ngược ra QL9 đoạn đi qua xã Thuận, tại đây có một người đàn ông người Vân Kiều cũng đam mê âm nhạc, sở thích của ông là sưu tầm những nhạc cụ dân tộc của chính tộc người mình và đặc biệt trong bộ sưu tập này có những chiếc đàn được làm từ vỏ máy bay, xác bom MK-82.

ẢNH: BÁ CƯỜNG

Ông Hồ A Chõ (46 tuổi), một cán bộ văn hóa làm việc tại UBND xã Thuận (H.Hướng Hóa, Quảng Trị), có riêng cho mình một không gian để trưng bày nhạc cụ dân tộc. Theo ông, đây là đam mê và cũng là thứ để phục vụ cho công việc liên quan đến văn hóa của mình.

“Tôi sưu tầm những món đồ này từ năm 2017, trong bộ sưu tập có 3 cây đàn a chung, thường được biết đến là đàn ta lư, được tôi đặt nghệ nhân làm từ năm 2005. Đàn được làm từ xác bom, vỏ máy bay, những cây đàn này hết sức quý giá đối với tôi”, ông Chõ chia sẻ.

ẢNH: BÁ CƯỜNG

Để làm được một cây đàn có nguyên liệu một phần là phế liệu chiến tranh, ông Chõ lặn lội khắp nơi thu mua các vỏ bom, đạn… rồi đưa về cho nghệ nhân chế tác thành đàn. Theo ông Chõ, để làm được một cây đàn a chung có tiếng hay, vang thanh thì nhất định phải là loại nhôm nguyên chất mà trước đây được sử dụng để làm bom, đạn…; các loại nhôm đang có trên thị trường khó để làm ra được một cây đàn hay.

ẢNH: BÁ CƯỜNG

Như chiếc xar của cụ Chảnh, đàn a chung được sử dụng để hòa nhịp với xar và biểu diễn trong các dịp lễ hội quan trọng, đặc biệt với người Vân Kiều là lễ hội mừng lúa mới. Bên cạnh 3 cây đàn được ông Chõ coi như báu vật, trong “bảo tàng” tại gia của mình, ông còn trưng bày nhiều loại nhạc cụ khác như khèn, sáo pi, cồng chiêng hay cả những vật dụng được người Vân Kiều – Pa Cô sử dụng trong đời sống thường ngày. 

“Tôi làm ra không gian này chính là để giữ gìn, bảo tồn những giá trị đẹp của người Vân Kiều – Pa Cô với hy vọng sẽ truyền cảm hứng cho những người trẻ có đam mê với nhạc cụ dân tộc, tiếp nối với thế hệ trước để bảo vệ văn hóa cộng đồng”, ông Chõ chia sẻ.