[Dịch] In the Time of The Lime Trees – Thời gian của Những cây chanh (Trích Primeval and Other Times – Nguyên thủy và Thời gian, Olga Tokarczuk)

Trải dài ngay ngắn trên con đường dài từ Jeszkotle tới Kielce là những cây chanh xếp thành hàng. Ban đầu cây nào nhìn cũng như nhau, nhưng chúng cũng sẽ như vậy cho đến cuối đời. Thân chúng to và dày, rễ chúng cắm sâu xuống mặt đất, giao thoa với khởi nguồn của sự sống. Vào mùa đông, những cành cây uy dũng của chúng hạ sâu bóng nhìn xuống tuyết và điểm từng giờ của ban ngày ngắn hạn. Vào mùa xuân, những cây chanh xòe ra hàng triệu những tán cây xanh lá, mang cái nắng xuống thềm đất. Vào mùa hạ, những chồi non của chúng phát ra những hương hoa sắc tỏa hấp dẫn côn trùng. Vào mùa thu, những cây chanh lại điểm thêm màu đỏ và nâu khắp chốn Nguyên thủy.

Như mọi cỏ cây, những cây chanh sống trong một giấc mộng vĩnh cửu, khởi nguồn từ chính hạt giống của bản thân nó. Những giấc mộng không nảy mầm hay lớn dần với chúng, mà vẫn luôn ở đó như vậy. Những cái cây kẹt lại trong không gian, nhưng không trong thời gian. Chúng lấy những giấc mộng vĩnh hằng để tách mình khỏi thời gian. Trong đó không có nảy mầm thứ xúc cảm như trong những giấc mộng của các con thú, hay những ảnh hình hiển hiện trong những giấc mơ của con người.

Cây cối sống nhờ sự vật, bằng việc hấp thu dòng nước ép chảy sâu trong lòng đất và vươn tán lá ra ngoài ánh nắng. Linh hồn của cây yên nghỉ sau khi trải qua nhiều sự tồn tại. Cây chỉ có thể trải nghiệm thế gian nhờ sự vật. Bởi với một cái cây, một cơn bão vừa ấm mà vừa lạnh, như con suối vừa thư thả vừa dữ dội. Khi nó tụ lại, cả thế gian trở thành một cơn bão. Bởi với cây, không có thế gian nào tồn tại trước và sau cơn bão.

Khi bốn mùa đổi thay, cái cây cũng không hề nhận ra dòng chảy của thời gian, khi các mùa thay phiên kế thừa. Bởi với cây, cả bốn thứ đều đồng thời tồn tại. Đông là một phần của hạ, thu là một phần của xuân. Lạnh là một phần của nóng, tử là một phần của sinh. Lửa là một phần của nước, và đất là một phần của khí.

Với cây, con người dường như vĩnh cửu — họ đã luôn tản bộ dưới bóng râm của hàng cây chanh dưới đường dài, dù có dừng lại hay đứng yên. Bởi với cây, con người tồn tại như một ngoại thể, đồng nghĩa với việc con người chưa bao giờ tồn tại. 

Cái đập của cây rìu hay tiếng sấm sét rộn rã quấy rầy giấc mộng vĩnh hằng của cây. Những gì con người gọi là cái chết chỉ là sự gián đoạn nhất thời của mộng. Những gì con người gọi là cái chết của cây lại gần với sự tồn tại đầy lo âu của thú. Bởi khi ý thức càng tinh thông và vững vàng, thì ta lại càng thấy rõ nỗi sợ trong nó. Nhưng cây chưa bao giờ đạt được tới vương quốc của những nỗi lo được chiếm đóng bởi những con thú và người.

Khi một cái cây chết, giấc mơ vô nghĩa chúng mộng được kế thừa bởi một cái cây khác. Đó là lý do cây cối không bao giờ chết. Bằng việc thờ ơ trước sự tồn tại của bản thân, chúng trở nên tự do trước thời gian và cái chết.