Cái Bóng của Ngộ Không: Quyền Lực, Đạo Đức và “Động Tính Nội Bộ” trong Tây Du Ký

Duc | Melbourne, 15 Jan, 2025

Trong kho tàng văn học Trung Hoa phong phú, ít có nhân vật nào thu hút sự chú ý như Tôn Ngộ Không, vị Tề Thiên Đại Thánh huyền thoại trong Tây Du Ký. Trong khi người xem từ lâu đã ngưỡng mộ năng lực siêu phàm và lòng trung thành mãnh liệt của nhân vật này, thông qua lăng kính của Court Politics Theory (tạm dịch: Lý thuyết Chính trị Pháp Đình), một phân tích có chiều sâu hơn cho thấy một mối quan hệ phức tạp và tiềm ẩn nhiều vấn đề: sự cân bằng mong manh về quyền lực giữa người đệ tử phi thường này và người thầy tu sỹ tưởng chừng như quá bình thường của mình, Đường Huyền Trang.

Tây Du Ký (1986)

Thoạt nhìn, mối quan hệ giữa Đường Tăng và Ngộ Không có vẻ đơn giản – một nhà sư đức hạnh được Phật chỉ định, đồng hành cùng với một kẻ nổi loạn đã cải tà quy chánh làm người hộ pháp. Tuy nhiên, Court Politics Theory cho thấy một thực tế nhiều sắc thái hơn: nhóm nhỏ những người hành hương về đất Phật này thực tế hoạt động như một triều đình thu nhỏ, nơi sự thân cận với lãnh đạo trở thành nguồn lực quan trọng để tạo nên sức ảnh hưởng và quyền lực cá nhân.

Sự kiểm soát (trong vai trò hộ pháp) của Tề Thiên Đại Thánh đối với thầy mình và các sư đệ của mình hoạt động thông qua nhiều cơ chế tinh vi mà Court Politics Theory có thể giúp chúng ta hiểu rõ hơn. Trước hết là việc kiểm soát không gian vật lý và sự di chuyển. Với tư cách là “người” kiểm soát được các phương tiện di chuyển chính của nhóm – dù là thông qua phép cân đẩu vân hay các khả năng vận chuyển khác – Ngộ Không thực sự quyết định địa điểm và tốc độ di chuyển của đoàn. Quyền lực kiểm soát di chuyển này phản ánh một “thế lực triều chính” như trong lịch sử, nơi việc kiểm soát các hoạt động của người lãnh đạo trở thành nguồn sức mạnh tạo nên một thế lực có tầm ảnh hưởng quan trọng.

Mối quan hệ của Ngộ Không với các sư đệ càng thể hiện rõ quyền lực mạnh mẽ và phức tạp này. Mặc dù Bát Giới thỉnh thoảng thách thức quyết định của đại sư huynh, những thách thức này thường là củng cố nhiều hơn là làm suy yếu quyền lực của Tôn. Bằng cách liên tục chứng minh phán đoán ưu việt của mình thông qua các cuộc đối đầu thành công với yêu quái, Ngộ Không biến những sự phản đối tiềm tàng thành cơ hội để thể hiện vị trí bất khả xâm phạm của mình. Khuôn mẫu này cũng tương tự phản ánh một “thế lực triều chính” trong lịch sử, nơi các cố vấn có năng lực cho phép sự đối lập được kiểm soát để chứng minh giá trị của họ với người cai trị.

Tây Du Ký (1986)

Có lẽ điều quan trọng nhất chính là Ngộ Không đã xây dựng được một cấu trúc phức tạp của quyền lực ngầm – một quyền lực không chính thức – hoạt động song song với vai trò chính thức của nhân vật này, đó là đại đệ tử hộ pháp. Thông qua mạng lưới với các đồng minh siêu nhiên, điển hình như các vị thần địa phương, yêu quái đã hoàn lương, hay các mối quan hệ thiên đình, Tôn đac tạo ra được một cấu trúc quyền lực song song vượt xa phạm vi quyền lực trực tiếp của nhóm hành hương. Mạng lưới quan hệ này cho phép họ Tôn thu thập thông tin tình báo, sắp xếp hỗ trợ và giải quyết xung đột mà không nhất thiết phải nhờ đến thầy mình trong nhiều tình huống cụ thể.

Thao túng tâm lý và quyền lực bảo vệ

Vì vậy, mối quan hệ giữa Ngộ Không và Đường Tam Tạng thể hiện một nghịch lý cốt lõi của Court Politics Theory, đó chính là: người cận vệ trở nên quá quyền lực đến mức họ có khả năng đe dọa chính thể mà họ phục vụ, tuy nhiên quyền lực của họ nhìn bề ngoài vẫn dựa vào quyền lực của chính thể đó. Đặc biệt hơn, vòng kim cô – một loại phương tiện đóng vai trò kiềm chế quyền lực của Ngộ Không – cũng tượng trưng cho nghịch lý này. Cái vòng vừa đại diện cho cả quyền lực tối thượng của Huyền Trang vừa phản ánh sự phụ thuộc của ông vào các biện pháp siêu thực để duy trì cái quyền lực này.

Những ngụ ý và các dấu hiệu cảnh báo

Các tổ chức hiện đại có thể nhận ra những nhân vật kiểu Ngộ Không trong các chuyên gia kỹ thuật trở thành người gác đền cho các hệ thống trọng yếu, trong các nhà quản lý quan hệ khách hàng chủ chốt kiểm soát các đối tác thiết yếu bên ngoài, hoặc trong các cố vấn chiến lược có kiến thức chuyên môn khiến họ không thể vắng mặt trong quá trình ra quyết định. Không chỉ thế, những nhân vật như vậy cũng tồn tại trong rất nhiều các nhóm hay tổ chức xã hội lớn nhỏ khác nhau, từ gia đình đến cộng đồng. Khuôn mẫu vẫn nhất quán: năng lực đặc biệt kết hợp với sự gần gũi với quyền lực tạo ra cơ hội ảnh hưởng có thể vượt quá cấu trúc quyền lực chính thức.

Monks practice walking

Điều làm cho Tây Du Ký đặc biệt tinh tế là sự thừa nhận thẳng thắn rằng quyền lực của Ngộ Không vừa thiết yếu mà lại vừa tiềm tàng nguy hiểm. Tiểu thuyết của Ngô Thừa Ân có lẽ không có ý loại bỏ những nhân cách đặc biệt này khỏi nội bộ, mà thực tế, sứ mệnh của Đường Tam Tạng sẽ thất bại nếu không có thần thông của Ngộ Không. Thay vào đó, tác giả dường như ủng hộ sự cân bằng khéo léo giữa việc sử dụng và quản lý nhân tài với việc duy trì ranh giới đạo hạnh.

Ý nghĩa vượt thời đại của câu chuyện về Tôn Ngộ Không nằm ở sự hiểu biết tinh tế về động năng của quyền lực trong nội bộ khép kín. Thông qua Court Politics Theory, chúng ta có thể nhận ra các cách thức hay quyền hạn tiếp cận với lãnh đạo, kết hợp với năng lực đặc biệt, có thể tạo ra những tình huống mà cấu trúc quyền lực chính thể trở nên dễ bị tổn thương trước các mạng lưới quyền lực ngầm.

Khi các tổ chức tiếp tục phụ thuộc vào tài năng chuyên môn hóa cao độ, những bài học từ câu chuyện kinh điển này ngày càng trở nên phù
hợp hơn bao giờ hết. Thách thức không phải là ngăn chặn sự nổi lên của những cá nhân có năng lực trong nội bộ mà là đảm bảo quyền lực của họ vẫn phục vụ cho sứ mệnh lớn hơn thay vì sự tự đề cao cá nhân, dù vô tình hay hữu ý. Giống như chiếc vòng kim cô kiềm chế sức mạnh to lớn của con khỉ đá, các tổ chức hiện đại phải phát triển và duy trì các cơ chế giám sát hiệu quả để bảo tồn sự cân bằng tinh tế giữa việc tận dụng nhân tài và ngăn chặn việc lạm dụng việc tích lũy tầm ảnh hưởng. Đây không chỉ là bài học về quản trị tổ chức mà còn là lời cảnh tỉnh sâu sắc về bản chất của quyền lực và trách nhiệm đạo đức đi kèm với nó.

Cuối cùng, Tây Du Ký nhắc nhở chúng ta rằng ranh giới giữa cố vấn được trọng dụng và kẻ tiếm quyền có thể mỏng manh đáng kinh ngạc. Dù trong văn học cổ Trung Hoa hay trong các cấu trúc doanh nghiệp hiện đại, thông điệp vẫn rõ ràng: năng lực phi thường đòi hỏi trách nhiệm giải trình phi thường, và những người gần gũi với quyền lực phải đặc biệt cảnh giác trước ảnh hưởng làm biến chất từ chính thành công của họ.

Lời tác giả: Bài viết được viết với một mục đích duy nhất chính là phản ánh và liên hệ đến những hành vi con người có tính chất nhất quán và phổ quát thường xuất hiện trong những cấu trúc xã hội nhất định, bên cạnh mục tiêu chia sẻ và giải trí. Mọi liên hệ đến những cá nhân hay tổ chức cụ thể bất kỳ (nằm ngoài phạm vi bài viết) dựa trên ý tưởng của bài viết này đều mang tính suy diễn chủ quan, và không thuộc trách nhiệm của tác giả. Mọi hình ảnh trong bài viết cũng đều mang tính chất minh hoạ.