Nhạc sĩ Phan Bá Chức và tuyệt tình khúc ‘Nẫu ca’

“Sếp báo” Phan Bá Chức

Cuối năm 1995, tôi về tập sự tại Ban Văn hóa – Nghệ thuật Báo Thanh Niên. Lúc này, nhạc sĩ Phan Bá Chức làm trưởng ban, nhà thơ Lê Nhược Thủy làm phó ban. Trước đó, tôi làm ở Đài Phát thanh Phú Yên, thế nhưng sức hút của Báo Thanh Niên cứ cuốn tôi vào TP.HCM. Trả lời thư của tôi, anh Phan Bá Chức viết “cứ vào đi, xem có trụ được không, từ tỉnh vào làm báo ở TP.HCM, không chỉ giỏi chuyên môn là đủ…”.

ĐOÀN NGỌC THÀNH

Quả thực, nhờ các anh chị “nương tay”, bài vở tôi khá ổn. Thế nhưng vốn tính lơ ngơ, đường sá không rành, nhà trọ cơm bụi, xe đạp cọc cạch… chỉ đúng 3 tháng là tôi thưa với sếp “cho em về lại Tuy Hòa. Trụ không nổi, anh ơi!”. Sếp Chức cười hiền: “Anh hiểu. Không sao, về lại đài tỉnh, rồi làm đặc phái viên cho Thanh Niên. Anh sẽ đề xuất phụ cấp cho em”.

Về sau, anh Phan Bá Chức chuyển sang Ban Bạn đọc – Công tác xã hội. Hôm về Phú Yên cứu trợ lũ lụt, tại nhà tôi, anh chờ tôi viết xong bài, biên tập duyệt, rồi fax ngay về tòa soạn Thanh Niên đăng số báo ra hôm sau. Khi ấy, báo giấy Thanh Niên bán chạy hơn tôm tươi.

Thành công trong nghề báo nhưng tên tuổi Phan Bá Chức được nhớ lâu trên lĩnh vực âm nhạc, với nhiều ca khúc đình đám. Thế nhưng có thể nói, Trách phận là một tuyệt tình khúc của nhạc sĩ Phan Bá Chức – Nguyễn Hữu Ninh. Một trong những bài hát thành công nhất về một vùng đất, vùng văn hóa. Theo tôi, đây là bài hát buồn nhất nói về tình cảnh của đàn ông bị vợ bỏ…

Không bỏ chồng vì… nghe Nẫu ca

Còn nhớ, tôi có quen bà chị trong một đợt tập huấn ngắn hạn. Chị trắng hồng, tươi mát ở độ tuổi bốn mươi. Tôi thoáng nhận nét buồn phảng phất trên gương mặt khá long lanh của chị nhưng cứ nghĩ là do phụ nữ quê chị có nét như vậy.

Giữa kỳ học, đơn vị đăng cai tổ chức một bữa nhậu… giao lưu. Được vài tuần bia, ông lớp trưởng bỗng hứng chí tuyên bố: “Chúng ta đến từ nhiều tỉnh, nhiều vùng văn hóa khác nhau. Bây giờ anh em phải chiêu đãi đặc sản quê mình, tức là phải hát dân ca địa phương! Người này hát xong thì chỉ người kế tiếp. Không được ai từ chối! Tui xin hát trước…”.

ĐOÀN NGỌC THÀNH

Đúng là men ngà ngà chỉ có hát là nhất trần đời, mà lại là dân ca do chính chất giọng bản địa trình diễn thì chỉ có… tuyệt cú mèo con! Nào là vọng cổ sáu câu, nào là ví dặm Nghệ – Tĩnh, nào là quan họ Bắc Ninh, ca Huế… Còn riêng tôi, bản quán Phú Yên, buộc phải chơi bài chòi chứ còn gì nữa? Tôi hát không hay nhưng được cái… siêng hát. Thế là lấy hết sức… duyên dáng, tôi ca bản Trách phận (còn gọi là Nẫu ca) của ông nhạc sĩ xứ Nẫu Phan Bá Chức ký âm từ lời bài hát của nghệ sĩ Nguyễn Hữu Ninh viết theo điệu bài chòi Xuân Nữ. Bài hát là tâm s­ự thảm thương của một gã bị vợ ruồng rẫy…

Xong phần “nghĩa vụ”, tôi ngồi xuống trong tiếng vỗ tay rào rào, lại còn được vỗ tay nhiều hơn mấy tiết mục khác. Ơ hay, vậy mà lâu nay tôi cứ nghĩ bài chòi quê mình là hạng “tép riu” so với ví dặm, quan họ, vọng cổ…? Ờ, mà chợt nghĩ cái điệu bài chòi Trách phận hình như có chút “lạ miệng” đối với mọi người nên mới được tán thưởng như vậy?

Tiếp theo là nâng ly và những vùng “đặc sản” liên hoàn trong hơi bia và gió sông Hương ngây ngây. Chợt tôi nhìn sang chị thì thấy một nét thất thần rất lạ. Rồi chị chủ động cầm ly sang chỗ tôi ngồi. Giọng chị tự dưng âm trầm như nói một mình: “Đàn ông bị vợ bỏ, buồn thế sao em?”. Bất ngờ bị hỏi khó kiểu này, tôi lúng búng: “À… chị nói trong bài Trách phận? Bài này, ở quê em có mấy ông uống rượu say, hát nghe đã lắm”.

Như đang nghĩ chuyện gì mông lung lắm, chị nhờ tôi nhắc lại lời bài hát, rồi nhâm nhẩm cho thuộc. Đại loại, tôi thấy chị rất ấn tượng mấy câu như “Bởi thân tui cực khổ eo nghèo nên vợ tui nó không ở nữa mà nó theo nẫu rầu. Em ơi, chớ bây giờ kìa em ở nơi đâu để cho anh trông đứng trông ngồi rầu canh khuya…”, “Chớ bây giờ em không ngỡ em không ngàng, bỏ chồng nghèo nó cực khổ mà gian nan cơ hàn”, “Chớ hầu nào trái chuối chín cũng cắn làm ba, trái cam tươi cũng cắn làm bốn, nửa trái cà cũng cắn làm năm. chớ bây giờ em lấy nẫu em ăn nằm, em bỏ qua hiu quạnh mà năm canh qua một mình” hay như “Anh bây giờ như con cuốc nó kêu tu qua, nó lẻ đôi nó lẻ bạn, ôi chu cha ôi là buồn“…

ĐOÀN NGỌC THÀNH

Thế rồi giữa cuộc “nhậu ca” om xòm, chị vít cổ thằng tôi mà trút bầu tâm sự: “Em ơi, chị đã tự nhủ sau đợt đi học này về là chị bỏ chồng…”. Trời ơi, sao lại nói với thằng trẻ con chưa vợ là tôi những chuyện “động trời” thế này! Lại nữa: “Em à, chị đâu có đòi hỏi gì cao xa, dưng mà anh ấy như bị nghề nghiệp nó ám nên lúc nào cũng lạnh lùng với vợ con”. Lại còn: “Em ơi, thà chị sống một mình!”. Tôi gục gặc đầu tỏ ra thông cảm; chứ thằng trai tân như tôi mà biết khỉ gì chuyện hôn nhân gia đình? Rồi tôi tự trách mình “ai biểu chưa vợ mà đi hát Trách phận chi cho nó vận vào thế này”.

Đúng là chả phải chị ấn tượng vì… chất giọng của tôi mà đích thị là vì cái buồn chân chất của lời bài hát! Dứt kỳ tập huấn, mạnh ai nấy về lại quê. Chợt một hôm điện thoại tôi bíp bíp tin nhắn, tôi bấm đọc “Chị quyết định không ly dị chồng. Cảm ơn bài hát Trách phận quê em”. Ơ, lạ hè, mà nghĩ bài hát này cũng ghê thiệt! Cái tin nhắn của chị đã làm tôi bần thần cả buổi…

Cảm ơn anh, sếp, nhạc sĩ Phan Bá Chức và cố nghệ sĩ Nguyễn Hữu Ninh.