“Cuồng” Nga, Ghét Nghị Định 168: Khi Video Ngắn “Đầu Độc” Tư Duy Giới Trẻ!
Là một người trẻ trưởng thành trong thời đại bùng nổ thông tin số, tôi không khỏi choáng ngợp trước biển thông tin và những cuộc tranh luận sôi nổi, thậm chí gay gắt trên mạng xã hội về đủ mọi vấn đề, từ lịch sử, địa lý, chính trị cho đến các vấn đề xã hội nóng hổi. Từ quan hệ Việt Nam – Trung Quốc, cuộc xung đột Nga – Ukraine, cho đến Nghị định 168 về xử phạt vi phạm giao thông mới được ban hành, mỗi chủ đề đều thu hút hàng nghìn, hàng vạn bình luận, phản biện, tạo nên những cuộc tranh luận không hồi kết. Điều khiến tôi trăn trở không phải là sự đa dạng trong góc nhìn – điều vốn dĩ là tất yếu trong một xã hội dân chủ – mà là cách nhiều bạn trẻ (bao gồm cả bản thân tôi trong quá khứ) vô thức rơi vào những “cái bẫy” tư duy: ngụy biện đen trắng, suy diễn cảm tính, công kích cá nhân thay vì tranh luận dựa trên lý lẽ và bằng chứng xác đáng. Những phản ứng này, dù đôi khi xuất phát từ thiện chí, từ mong muốn bảo vệ quan điểm cá nhân, vô tình lại tạo ra một nghịch lý: chúng ta tự hào về sự “văn minh”, “hiểu biết” của thời đại số, nhưng lại thiếu đi những công cụ tư duy cần thiết để thực sự thấu hiểu thế giới vốn dĩ vô cùng phức tạp và đa chiều này.
Tôi nhớ đến một chia sẻ của Johnny Trí Nguyễn về Thiền: “Thiền không phải là cố gắng dập tắt mọi suy nghĩ, mà là học cách quan sát chúng, nhận diện chúng để không bị chúng dẫn dắt, cuốn đi”. Tư duy phản biện cũng mang tinh thần tương tự. Thay vì cố gắng loại bỏ hoàn toàn định kiến (một điều gần như bất khả thi, bởi định kiến là một phần tự nhiên của quá trình nhận thức), chúng ta hãy học cách nhận diện những định kiến, thiên kiến của bản thân. Chỉ khi ý thức được những giới hạn trong nhận thức của chính mình, ta mới có thể chuyển từ tâm thế phán xét sang lắng nghe, từ phản ứng bức xúc sang thái độ tò mò, ham học hỏi. Bài viết này không nhằm mục đích phán xét hay kết tội bất kỳ ai, mà là một lời mời gọi cùng nhau tháo gỡ những “nút thắt” trong nhận thức, để mỗi bình luận, mỗi ý kiến chúng ta đưa ra không chỉ đơn thuần là cảm tính nhất thời, mà là một bước tiến gần hơn đến sự hiểu biết sâu sắc và toàn diện hơn về thế giới.
Không ít ý kiến cho rằng Ukraine “đáng bị trừng phạt” vì có xu hướng thân phương Tây, bỏ qua một thực tế lịch sử quan trọng: Nga đã từng công nhận nền độc lập của Ukraine vào năm 1991 sau khi Liên Xô tan rã. Nếu coi việc tách khỏi Liên Xô là hành vi “phản bội”, thì chính nước Nga cũng phải chịu định danh này khi từ bỏ mô hình chủ nghĩa xã hội và thậm chí từng có giai đoạn gia nhập nhóm G8 (trước khi bị khai trừ vào năm 2014). Lối tư duy cực đoan, chỉ nhìn nhận vấn đề dưới hai thái cực “đen” hoặc “trắng” này đã xóa nhòa đi sự phức tạp của quan hệ quốc tế, biến một cuộc chiến tranh đẫm máu với những hệ lụy khôn lường thành một trò chơi “thiện – ác” đơn giản, dễ hiểu nhưng phiến diện.
b) Công kích cá nhân (Ad Hominem): Từ định kiến nghề nghiệp đến những cáo buộc vô căn cứ, thiếu logic
Về phía Nga, việc cho rằng Nga đang “ngăn chặn chủ nghĩa phát xít” tại Ukraine cũng thiếu cơ sở vững chắc. Những nhóm cực hữu và tân phát xít có tồn tại ở Ukraine, nhưng sự lớn mạnh của họ chủ yếu diễn ra sau sự kiện Nga sáp nhập Crimea năm 2014, như một phản ứng trước mối đe dọa từ Nga. Một sự kiện đáng chú ý là vào thời điểm 2014, khi bị G8 (nay là G7) cáo buộc về hành động của mình, Tổng thống Putin đã tuyên bố rằng ông không làm gì sai vì đó là kết quả của một cuộc “trưng cầu dân ý”. Câu hỏi đặt ra là, trong cuộc xung đột hiện tại, liệu Nga đã tiến hành “trưng cầu dân ý” tại các vùng lãnh thổ của Ukraine mà họ đang kiểm soát hay chưa? Việc hình thành và phát triển của các nhóm cực đoan tại Ukraine không phải là nguyên nhân gốc rễ, mà có thể xem là hệ quả từ chính những hành động của Nga, khiến cho những nhóm này cảm thấy bị đe dọa và thúc đẩy họ trỗi dậy.
