Sự hồi sinh của đĩa cứng tại V-pop
Tháng bảy 14, 2024
Các vật phẩm lưu trữ âm nhạc như đĩa than, băng cattset, đĩa CD từng là những món đồ quen thuộc đối với người nghe nhạc. Tuy vậy, theo thời gian, sự phát triển của kỹ thuật số đã khiến cho các vật dụng nghe nhạc chuyên biệt dần biến mất. Khi công dụng nghe nhạc được tích hợp vào các thiết bị điện tử như máy tính hay điện thoại, các thiết bị nghe nhạc chuyên dụng và vật phẩm lưu trữ âm nhạc cũng trở nên thừa thãi.
Tuân theo xu hướng của thời đại, số lượng tiêu thụ đĩa CD trên thế giới giảm sút. Trên thị trường quốc tế, các nghệ sĩ âm nhạc vẫn duy trì việc phát hành đĩa cứng. Tuy nhiên, tại thị trường Việt Nam, chiếc đĩa CD dần bị quên lãng cùng với việc phát hành album. Các ca sĩ Việt Nam từ những năm 2010 đã không còn quá mặn mà với việc ra mắt album cũng như phát hành đĩa cứng. Cùng với vai trò album bị đẩy ra sau MV, chiếc đĩa CD cũng mất đi vị thế mà nó từng có trong quá khứ.
Lý do đĩa cứng bị “thất sủng” ở Việt Nam
Sự phát triển của nhạc số
Sự ra đời và phát triển của các nền tảng phân phối nhạc số của Việt Nam như Nhaccuatui, Zing mp3 từ năm 2007 đã mở ra thời kỳ mới cho thị trường âm nhạc Việt Nam. Apple Music triển khai ở Việt Nam từ năm 2015, và sự du nhập của Spotify vào Việt Nam năm 2018 càng đem đến cho khán thính giả nước ta nhiều lựa chọn để thưởng thức nhạc số có bản quyền với chất lượng cao.
Nhu cầu nghe-nhạc-nhanh với hành vi của khán thính giả là nghe các bài hát yêu thích từ máy tính, máy nghe nhạc, điện thoại vào thời điểm mong muốn. Chiếc đầu máy nghe đĩa, hay thời thượng hơn là máy nghe nhạc walkman lúc này trở nên bất tiện, cồng kềnh. Việc sử dụng đĩa nhạc và các thiết bị nghe đĩa cũng đặt khán thính giả vào tình huống không chủ động trong việc lựa chọn bài hát. Thay vì phải bảo quản đĩa cứng và thiết bị nghe đĩa, khán thính giả lúc này đã có hình thức khác để nghe nhạc một cách nhanh chóng, tiện lợi và linh hoạt hơn.
Các thiết bị nghe đĩa trở nên cồng kềnh và bất tiện so với nhu cầu của người nghe nhạc
Hình thức album bị lãng quên
Thói quen nghe-nhạc-nhanh khiến cho khán giả trẻ không còn đặt nặng việc phải nghe một album dài đến 10 bài, với khoảng thời gian từ 30 đến 60 phút. Mặt khác, chỉ cần các bài hit hoặc các MV là ca sĩ đã có thể gặt hái được thành công, nâng cao danh tiếng và kiếm được nhiều show diễn.
Do đó, lúc này, không còn nhiều ca sĩ ở nước ta sẵn sàng bỏ ra thời gian, tiền bạc, công sức để làm hẳn một album dài. Khi hình thức album đã trở nên không-cần-thiết thì lẽ dĩ nhiên chiếc đĩa cứng cũng trở thành vật thừa thãi.
Nhiều ca sĩ 9x đi hát lâu năm mà không có “mảnh album vắt vai”
Điều kiện phân phối
Thời kỳ trước, khi các nghệ sĩ phát hành đĩa, những chiếc đĩa này sẽ do các đơn vị chuyên trách thực hiện nhiệm vụ phân phối. Đĩa được bày bán ở các cửa hàng chuyên doanh, các nhà sách.
Tuy nhiên, khi đĩa cứng không còn vị thế, các cửa hàng chuyên doanh biến mất. Trong khi tại nhà sách, việc bảo quản đĩa không được đảm bảo, dẫn đến hư hỏng, mất đi tính thẩm mỹ.
Kênh phân phối đĩa cứng bị đứt gãy ở nhánh cửa hàng chuyên doanh, cộng thêm sự thiếu trách nhiệm của kênh nhà sách. Hệ quả là chiếc đĩa dần bị “xếp xó” trong ý nghĩ của những người sáng tạo nội dung, không chỉ ở lĩnh vực âm nhạc mà còn ở lĩnh vực phim ảnh.
Cửa hàng chuyên doanh không còn, trong khi kênh nhà sách phải bán xả hàng băng đĩa tồn kho (Ảnh: Người đô thị)
Lý do đĩa cứng hồi sinh ở Việt Nam
Sự hồi sinh của hình thức album nhạc
Album là hình thức được đánh giá cao về giá trị nghệ thuật. Thế nhưng, xu hướng của thị trường nhạc trẻ dạng “mì ăn liền” từng đưa đến tình trạng lụi tàn của hình thức album nhạc ở Việt Nam. V-pop chật chội và hối hả cũng khiến cho các ca sĩ trẻ hình thành áp lực phải hoạt động liên tục, đồng thời ra nhiều bài hit để không bị bỏ lại phía sau. Do đó, hình thức album từng bị lãng quên trong V-pop suốt một thời gian dài.
Hồi chuông từ Hoàng Thuỳ Linh đã báo thức V-pop, rằng thế hệ ca sĩ trẻ đã bỏ quên hình thức album trong thời gian đủ lâu. Khi album được tái khẳng định ưu thế vượt trội trong việc đem lại danh tiếng và chứng minh năng lực của người nghệ sĩ, nhiều khán giả và cả giới ca nhạc sĩ bỗng giật mình. Từ sự thức tỉnh đó, album dần hồi sinh với một diện mạo mới có chọn lọc hơn, đầu tư hơn và tính thẩm mỹ cao hơn. Khi ca sĩ đã không ngại album, thì họ cũng sẵn sàng sử dụng trở lại dạng thức đĩa cứng trên con đường khẳng định chính mình.
Các ca sĩ phát hành album phiên bản vật lý đồng thời với phiên bản kỹ thuật số (Ảnh: Tuổi Trẻ, Molistar)
Sự ảnh hưởng từ những thị trường âm nhạc phát triển
Khi làn sóng Hallyu quét qua Việt Nam, “văn hoá” K-pop đã giáo dục cho cộng đồng fans những cách thức để ủng hộ thần tượng của họ một cách hiệu quả. Trong số đó, việc mua đĩa cứng là một cách thức phổ biến và được ưu tiên hàng đầu.
Ý thức và thói quen của lứa khán giả trẻ được giáo dục từ K-pop và US-UK đã tác động tích cực đến việc phát hành các sản phẩm âm nhạc tại V-pop. Vì lẽ đó, khi các nghệ sĩ trong nước trình làng các album dạng đĩa cứng với chất lượng cao, sẽ không quá khó để nhận được sự ủng hộ từ bộ phận khán giả này.
Các cửa hàng bán album US-UK và K-pop tại Việt Nam đã hoạt động khá sôi nổi trong những năm vừa qua (Ảnh: 2U Store, Cassey CDs)
Với sự ảnh hưởng từ cả US-UK và K-pop, album của V-pop trong thời kỳ mới đã có thêm nhiều thứ mới mẻ với các dạng official merch bên cạnh đĩa CD và photobook như truyền thống.
Sự góp công của những nhà phân phối
Tại Việt Nam, dù cho chiếc đĩa đã từng bị thất sủng, nhưng vẫn còn đó những người “chơi đĩa” trung thành. Vì vậy, một số ca sĩ ở Việt Nam vẫn có thể in đĩa than ra để bán, nhằm phục vụ cho tệp khán giả có nhu cầu.
Câu chuyện album vật lý được làm sống lại gắn liền với sự phát triển của một số nhà phát hành âm nhạc, mà trong đó không thể không kể đến Hãng đĩa Thời đại. Bắt đầu từ một cửa hàng chuyên bán album của các nghệ sĩ US-UK, Hãng đĩa Thời đại dần chuyển mình trở thành một nhà phân phối album vật lý cho các nghệ sĩ trong nước.
Bên cạnh Hãng đĩa Thời đại, một đơn vị khác cũng góp phần “nâng bước” cho sự trở lại của đĩa cứng tại thị trường nhạc Việt, đó là LP Club. LP Club là đơn vị sản xuất và phát hành nhiều sản phẩm âm nhạc cho giới indie ở thị trường miền Bắc.
Sự tâm huyết của các đơn vị tư nhân như Hãng đĩa thời đại và LP Club đã vực dậy thị trường đĩa nhạc ở Việt Nam vốn đã bị đóng băng từ vài năm trước. Khi các đơn vị nhà nước hay các hãng phim dần trở nên lỗi thời và đuối sức trong việc bắt kịp dòng chảy của thị trường âm nhạc, thì các đơn vị tư nhân lại nổi lên là những cánh chim đầu đàn.
Hãng đĩa Thời Đại và LPClub – 2 đơn vị chuyên phát hành album toạ lạc ở trong Nam, ngoài Bắc (Ảnh: lomography, saigoneer)
Lợi ích của album đĩa cứng
Album vật lý đem lại cho nghệ sĩ những thành tích nhất định
Ở nước ngoài, khi các album đĩa cứng có lượng mua lớn, thì nguồn doanh thu đem lại là tương đối đáng kể. Tại Việt Nam, ở thời điểm hiện tại, doanh số của album vật lý đã không còn đạt đến mốc hàng trăm ngàn bản như những năm 2000. Tuy vậy, số lượng ở mức “ngàn bản” album được tiêu thụ cũng đã là một thành công vào giai đoạn hiện nay.
Đan Trường với thống kê số đĩa nhạc đã phát hành (có hoá đơn) lên đến 1.2 triệu đĩa, tính từ năm 1997 đến năm 2020 (Nguồn: Chương trình “Bài hát đầu tiên” – Tập 1)
Album vật lý tạo điều kiện cho các hoạt động truyền thông
Sau khi album được phát hành, ekip của nghệ sĩ có thể tổ chức các buổi ký tặng tại nhiều địa điểm khác nhau. Đây là cơ hội cho người hâm mộ được gặp gỡ thần tượng, từ đó giữ lửa trong hành trình ủng hộ của họ. Bên cạnh đó, các sự kiện ký tặng cũng giúp phủ sóng hình ảnh của nghệ sĩ trên báo chí, góp phần đẩy mạnh các hình ảnh truyền thông về dự án.
Trên thực tế, fansign có thể được tổ chức bất cứ lúc nào, không nhất thiết phải sau khi ra mắt album, và vật dụng dùng để ký tặng cũng có thể là ảnh, poster, áo… Tuy nhiên, album là một đồ vật có ý nghĩa để ký tặng, và việc ký tặng lên album cũng mang giá trị đặc biệt.
Hoàng Thuỳ Linh, Hoàng Dũng, Phùng Khánh Linh thu hút truyền thông bởi hoạt động fansign sau khi phát hành album (Ảnh: Facebook nhân vật)
Album vật lý giúp nghệ sĩ nâng cao vị thế trên thị trường và khả năng cạnh tranh ở các giải thưởng
Ở các thị trường âm nhạc nước ngoài, doanh số của album luôn là một thước đo quan trọng để đánh giá sự thành công của lần comeback đó. Doanh số album cũng là cơ sở để xem xét trao giải ở các giải thưởng vào cuối năm. Lúc này, việc mua album sẽ là cách cộng đồng fans ủng hộ một cách thiết thực, hiệu quả cho thần tượng của mình.
Tại Việt Nam, số lượng tiêu thụ album vật lý hiện tại là khá khiêm tốn. Các ekip chủ yếu dùng việc phát hành album vật lý để minh chứng cho sự nghiêm túc, bài bản trong quá trình làm nghề của nghệ sĩ, hơn là hy vọng vào một doanh thu đáng kể, hay tác động đáng kể lên kết quả của giải thưởng.
Do ở Việt Nam chưa có hệ thống thống kê doanh số album đầy đủ, chi tiết nên số lượng tiêu thụ album vật lý mới chỉ là thông báo từ chính ekip của nghệ sĩ.
BTS chiến thắng giải Daesang (giải thưởng lớn) “Album of the year” tại Golden Disc Awards nhờ vào lượng tiêu thụ album đĩa cứng lên đến hàng triệu bản (Ảnh: World Music Awards)
Album vật lý là một món đồ mang tính kỷ niệm đối với người hâm mộ
Đĩa CD thu âm album được đính kèm với photobook, hộp đựng, card, poster. Đối với người nghệ sĩ chăm chút về mặt hình thức của album vật lý, thì các fans của họ sẽ được thoả mãn nếu là người yêu thích cái đẹp. Cầm trên tay một album vật lý chắc chắn sẽ “đã tay” giống như khi cầm một cuốn sách giấy, dù cho hiện tại đã có nhiều cách khác để thưởng thức nội dung chứa trong đó. Việc sưu tầm các đĩa nhạc cũng là một “thú chơi” đối với một số người có đam mê và có gu nghe nhạc sành sỏi.
Khán giả với album được ký tặng tại các buổi fansign của Vũ, Hoàng Dũng, Hoàng Thuỳ Linh, Lân Nhã, Phùng Khánh Linh và tlinh (Ảnh: Facebook nhân vật)
Những bất tiện của đĩa cứng
Việc bảo quản, lưu trữ
Thông thường, điều kiện bảo quản đĩa là không quá nhiêu khê, nhưng để giữ gìn được trong thời gian lâu dài, thì chủ nhân của những chiếc đĩa cũng phải tuân theo một số điều kiện về độ ẩm, nhiệt độ, vật dụng lưu trữ. Nếu số lượng đĩa cứng đã mua trở nên lớn thì việc dành không gian để lưu trữ cũng là một vấn đề nan giải.
Các thiết bị nghe đĩa
Hiện tại, đầu máy nghe đĩa và thiết bị nghe đĩa cầm tay không còn được bày bán rộng rãi. Trong khi đó, laptop cũng bị loại bỏ ổ CD-Rom. Ở thời điểm này, để nghe được đĩa CD, khán thính giả sẽ phải tìm mua các dạng đầu máy, thiết bị nghe đĩa trôi nổi được bán trên thị trường, hoặc sắm ổ đọc đĩa ngoài dành cho laptop.
Tuy không còn phổ biến như những năm trước, nhưng cũng giống như thiết bị đọc đĩa than, thiết bị đọc đĩa CD cũng mang lại cho người nghe cái gọi là thú vui khi săn lùng, sưu tầm.
Các thiết bị nghe đĩa hiện nay không còn được bày bán rộng rãi (Ảnh: Bình Minh Digital, ebay, FPT Shop, Kpop Store HN, hdradio.vn, diathan.com)
Tương lai của đĩa cứng tại thị trường âm nhạc Việt Nam
Tại thị trường Hàn Quốc, mặc dù có số lượng phát hành album vật lý lên đến hàng chục triệu bản mỗi năm, nhưng tình trạng báo động về “ô nhiễm đĩa cứng” đã giật hồi chuông cảnh báo đối với môi trường.
Album vật lý với xấp photobook dày cộm, cùng nhiều quà tặng như card bo góc, poster, standee luôn là món đồ hấp dẫn đối với các fans trung thành. Các fandom ở K-pop cũng có động lực lớn trong việc tạo nên thành tích cho thần tượng, chính lý do đó đã thúc đẩy họ mua album với số lượng nhiều hơn. Nhưng để đối mặt với tình trạng quá tải đối với môi trường, các chuyên gia tại Hàn Quốc đang đặt ra những phương án thay thế.
Tại Việt Nam, album vật lý vừa mới trở lại sau nhiều năm vắng bóng. Tín hiệu tích cực từ vật phẩm này khiến cho album vật lý sẽ tiếp tục trở thành mục tiêu thực hiện của nhiều nghệ sĩ trong những năm tới. Sức mua của khán thính giả tại Việt Nam dĩ nhiên vẫn chưa đặt thị trường vào tình thế cần phải xem xét lại.
Tuy thoả mãn khán thính giả nghe nhạc về phần nghe và phần nhìn, nhưng đĩa cứng cũng đặt ra bài toán cho môi trường (Ảnh: Hãng đĩa Thời Đại)
Câu hỏi về tương lai của đĩa cứng sẽ còn bỏ ngỏ, khi hiện tại những chiếc đĩa vẫn góp phần quan trọng vào hiệu quả của dự án. Đĩa CD có lẽ cũng giống như đĩa than, vẫn tồn tại và không dễ bị thay thế hoàn toàn bằng các hình thức kỹ thuật số. Khi thị trường cùng tồn tại các phiên bản truyền thống và phiên bản kỹ thuật số của âm nhạc, khán giả sẽ có nhiều sự lựa chọn hơn.