Thiên kiến kẻ sống sót.

Khi tìm hiểu về kinh tế đầu tư – từng thấy qua một câu nói đùa vui của Warren Buffett “Phố Wall là nơi duy nhất mà những người đi xe Rolls-Royce xin lời khuyên từ những người đi tàu điện ngầm”. Câu đùa vui nhưng khi mọi người hiểu về “Thiên kiến kẻ sống sót” thì ý nghĩa mà Warren Buffett muốn truyền đạt cũng đã gần rõ.

-Thiên kiến kẻ sống sót cơ bản là chúng ta luôn nhìn vào những thứ tồn tại mà kết luận luôn sự việc trong khi những thứ đã mất hoặc bị ẩn từng tham gia nhưng không được thống kê khiến chúng ta đưa ra những phán đoán không chính xác, thậm chí là sai lầm.

– Thiên kiến kẻ sống sót chi phối nhiều quyết định mà các bác đưa ra do thiếu các phần tử để tham gia thống kê, xuất hiện ở nhiều mảng trong cuộc sống.

– Thiên kiến này được đưa ra lần đầu tiên trong thế chiến ll. Việc gia cố những phần bị đạn bắn trúng của những chiếc máy bay trở về là một nhận định sai lầm cho tới khi Abraham Wald-(một nhà toán học) đưa ra nhận định rằng cách chọn mẫu thống kê đã có nhầm lẫn. Việc xem xét những chiếc máy bay trở về và gia cố phần bị đạn bắn là quyết định thiếu chứng cứ , ông lập luận rằng những phần không bị đạn bắn của những chiếc không trở về mới cần gia cố bởi khi trúng đạn vào những phần này thì máy bay đã bị rơi và không trở về. Phần tử bị ẩn ở đây là những chiếc máy bay đã bị hạ khiến những sĩ quan có những quyết định sai lầm khi chọn thống kê trên các phần tử tồn tại.

– Trong giáo dục, Kaito kid là một nhân vật nổi lên do đoán đúng 3 tác phẩm văn học liên tiếp của các kì thi THPT. Nhìn lại thì cơ bản khoảng 5 tác phẩm có tỉ lệ cao được đem vào bài thi, điều này chứng tỏ chỉ cần 125 người tham gia đoán đề văn thì chắc chắn có 1 người đoán trúng liên tiếp. Điều mà dễ nhận thấy là rất nhiều người tham gia đoán đề thi chứ không hẵn chỉ là nhóm nhỏ 100 – 200 người . Những người đoán trượt đề đều không được nhớ tới và bị lãng quên, mọi sự chú ý đều đổ dồn về kẻ sống sót ” Kaito kid”. Tất nhiên nhiều tài khoản vẫn đoán trúng liên tiếp 3-4 năm nhưng chưa nổi trội hoặc mọi người chưa biết tới họ. Điều lý giải này phù hợp với luận điểm trong thiên kiến nêu trên, chúng ta đang nhìn vào Kaito” kẻ sống sót” mà quên mất rằng rất nhiều người tham qua đoán đề văn đã bị lãng quên. Không chỉ vậy ta còn nhìn rõ thấy các gợi ý rất chung chung mà gần như có thể lái từ bài này qua bài khác , như năm 2023 việc đưa ra rất nhiều gợi ý vẫn chỉ là níu giữ niềm tin của nhóm người tin vào gợi ý đúng. Việc nhóm người tin vào 1 nhánh gợi ý tung hô khiến các nhóm gợi ý khác bị lấn áp và rơi vào thiên kiến sống sót khiến cho chúng ta hiểu sai về bản chất của vấn đề.

– Qua 2 ví dụ trên thì chắc mọi người cũng đã hình dung ra thiên kiến kẻ sống sót là gì.

– Hiện nay trên mạng xã hội xuất hiện nhiều các video clip khoe chiến tích cờ bạc, lô đề thắng đậm để dụ dỗ níu kéo mọi người tham gia con đường khá là tăm tối này. Phân tích kĩ trong video dù tỉ lệ là 50/50 nhưng họ vẫn đoán đúng liên tiếp 6-7-8 lần liên tục rồi bảo phương pháp , cầu kèo nhưng bản chất cũng chỉ áp dụng nguyên tắc của kẻ sống sót. Chiêu trò này cơ bản cũng là một lượng tài khoản tham gia với cùng một số vốn nhất định, bằng một vài phép toán ta có thể tính ra bao nhiêu tài khoản sẽ có chắc chắn một tài khoản chiến thắng liên tiếp được gọi là tài khoản sống sót. Ví dụ muốn chiến thắng 6 lần liên tiếp chỉ cần 64 tài khoản chơi cân bằng y hệt nhau thì chắc chắn có một tài khoản thắng liên tiếp 6 lần. Với tỉ lệ trả thắng là 95% thì chi phí để sản xuất ra một video chỉ là 5% tổng tiền của tất cả các tài khoản nhỏ thua ( phần tử bị ẩn ) và tài khoản thắng ( kẻ sống sót ).Đây là cách mà những clip xuất hiện để dụ dỗ mọi người tham gia với rất nhiều mục đích hướng về lợi ích của một bên. Một câu nói khá hay ” không ai cho không ai gì cả” hướng tới mối quan hệ win-win, không ai rảnh đi chỉ tận tay cho bạn những nước cờ mà không có lợi ích gì cho họ. Chả có cái KFC nào mà lại tự phí thời gian đi giúp bạn đánh thắng như video ,thua thì bạn lướt còn thắng thì lương tâm bạn hậu tạ. Họ không mất gì mới là mục đích chính.

– Bên cạnh việc mẫu thử nghiệm được chọn ở một bên thợ săn thì có những mô hình mẫu được chọn lại nằm ở bên con mồi. Trong mùa bóng đá rất nhiều người hâm mộ được gửi tin nhắn về dự đoán thắng thua mà không để lộ ra việc nhắm vào ví tiền của bạn. Phân tích trong một trận đấu có 3 trường hợp thắng – thua – hòa. Để lọc ra được con mồi sau dự tính 4 trận đấu liên tiếp để tạo sự tin tưởng tuyệt đối , số lượng người được gửi tin nhắn chỉ vọn vẹn 81 người. Việc bạn nhận được 4 tin nhắn dự đoán bóng đá đúng liên tiếp chính là bạn là người được trong trong số 81 người kia, điều bạn cần làm là tin tưởng vào tin nhắn và nạp tiền để nhận dự đoán cho trận đấu tiếp theo. Những trận đấu càng về cuối càng hấp dẫn hay những dự đoán càng trúng liên tiếp đều có giá trị phí cho lần dự đoán tiếp theo là rất cao. Thời kì máy móc hiện đại lọc và phân tích dữ liệu rất nhanh nên đâu chỉ có 100 hay 1000 người nhận được tin nhắn, con số đó có thể là hàng chục nghìn – trăm nghìn thậm chí giải bóng quy mô lớn có thể là vài triệu người.

– Tất cả những ví dụ trên đều chứng minh rằng chúng ta nên nhận biết được thiên kiến này để tránh đặt niềm tin hay quyết định nhầm lẫn dẫn tới nhiều tai hại không mong muốn, tránh tình trạng bị dắt mũi rơi vào những cái bẫy được thiết lập sẵn. Thiên kiến này còn đang tạo ra những áp lực khi nhìn vào những gì đang tồn tại mà không biết để có được nó nhiều thứ phải đánh đổi. Thấy con nhà người ta giỏi thì cũng không nên gây áp lực cho con cái vì những cái ẩn sâu trong con nhà người ta phải đánh đổi mà mọi người đâu hề hay biết.

– Hiểu rõ về thiên kiến và có cái nhìn tổng quan và tư duy chính là những thứ để chúng ta tránh khỏi việc ngộ nhận sai lầm.

– Ngộ nhận thấy hầu như lớp trẻ đang biết cách tiêu tiền sớm hơn biết cách kiếm tiền, nên việc lao đầu kiếm tiền trong trò chơi may rủi là điều cảm thấy bình thường. Mong đây chỉ là cuộc vui của tuổi trẻ chứ không phải là vòng tròn của con chuột tài chính được đề cập tới trong cuốn ” Cha giàu, cha nghèo” bởi khi đã thiết lập rất khó vươn lên hoặc thoát ra.

Đến đây câu nói vui của Warren Buffett được nêu bên trên kiến tạo một câu hỏi, liệu có phải ” lời khuyê của những người thành công là học theo họ, còn lời khuyên của những kẻ thất bại là tránh những sai lầm mà họ gặp phải ?” dù đi theo hay né tránh những bước đi sai lầm để kiến tạo lối đi riêng đều tốt cả miễn sao đừng lùi bước hay dậm chân tại chỗ.

Tất cả chỉ là ý kiến cá nhân –

” Đừng bao giờ chơi trội quan thầy”