(TÓM TẮT) TIỂU THUYẾT TRINH THÁM BÍ ẨN NHẬT BẢN: LỊCH SỬ VÀ PHONG CÁCH PHẦN 1
Khái lược bài viết An abridged stylistic history of Japanese mystery fiction (2020) được viết bởi tác giả Jared E. Jellson
Nội dung bài viết: tóm tắt và khảo sát lịch sử hình thành thể loại trinh thám Nhật Bản, trong mối quan hệ đối sánh với trinh thám truyền thống phương Tây. Trong đó, tác giả phân tích sự phát triển của các trường phái trinh thám Nhật Bản: honkaku (chính thống), shakai (xã hội), shinhonkaku (phi chính thống mới), và shindenki (huyền huyễn tiểu sử mới), nhấn mạnh sự khác biệt và mối liên hệ giữa chúng. Ngoài ra, bài viết cũng đề cập đến sự ảnh hưởng của văn học trinh thám phương Tây và cách Nhật Bản phát triển dòng tiểu thuyết này theo hướng riêng, cùng với các gợi ý anime giúp độc giả tiếp cận với các trường phái khác nhau. Cuối cùng, tác giả đưa ra đánh giá về sự thành công và độc đáo của dòng tiểu thuyết trinh thám Nhật Bản.
Văn hóa đại chúng Nhật Bản
Hàng loạt các hiện tượng nổi bật như Pokemon, thậm chí hơn cả toàn bộ sản phẩm của ngành công nghiệp hoạt hình Mỹ cộng lại. Ngoài ra những tác phẩm nổi bật có thể nhắc đến như naruto, hay những trận chiến ma thuật, những chú robot khổng lồ,v.v… Một trong những thể loại tinh túy, quan trọng nhất thị trường Nhật Bản và cũng là thể loại từng rất phổ biến ở phương Tây mà bài viết đề cập đến là tiểu thuyết trinh thám.
Nguồn: pinerest
Mỗi câu chuyện của nhân loại đều có hai chủ đề vĩnh cửu: tình dục và bạo lực. Những chủ đề này khi kết hợp với hai thể loại nguyên thủy của sân khấu Hy Lạp cổ đại đã trở thành nguyên liệu tạo nên cách trần thuật và cốt truyện cơ bản – xã hội loài người từ Đông đến Tây đều tạo ra những câu chuyện về tình yêu, bi kịch, chiến tranh, hài kịch và tội phạm (hiện nay chúng ta có nhiều thể loại mới được mở rộng ra ngoài phạm vi của các chủ đề cơ bản này)
Đây là một khái niệm rất rộng, bao gồm bất kỳ câu chuyện nào khai thác sự bất an trước điều chưa biết (cái bí ẩn) và có yếu tố gợi mở cốt truyện. Tuy nhiên, các fan hâm mộ thường chỉ tập trung vào hai dạng chính: tiểu thuyết trinh thám và tiểu thuyết giật gân.
Thrillers có mối liên hệ chặt chẽ với việc tạo dựng bầu không khí và thường được thể hiện rõ nhất qua các bộ phim điện ảnh. Một số ví dụ điển hình bao gồm: “Psycho” (horror thriller) với sự sợ hãi về việc nhân vật chính sống sót trước kẻ giết người bí ẩn; “Mission: Impossible” (spy thriller) với những bí ẩn xung quanh kẻ phản bội Ethan Hunt; và “10 Cloverfield Lane” (psychological thriller) với sự căng thẳng do bí ẩn về thế giới bên ngoài.
Tiểu thuyết trinh thám (detective fiction) không nhất thiết phải có các thám tử làm việc cho cảnh sát, mà chỉ yêu cầu cốt truyện xoay quanh việc một hoặc nhiều nhân vật chính giải quyết một vụ án chưa có lời giải để hoàn thiện câu chuyện. Thể loại này bao gồm nhiều kiểu nhân vật, từ cảnh sát chuyên nghiệp, thám tử tư như Sherlock Holmes, đến những người nghiệp dư đam mê phá án. Điểm chung là sự hiện diện của một “nhân vật thám tử” — người cố gắng giải quyết vụ án hoặc làm sáng tỏ các tình huống bí ẩn.
Nguồn: pinterest
Lịch sử của tiểu thuyết trinh thám phương Tây có hai nhánh lớn, mỗi nhánh thể hiện một khía cạnh quan trọng của thể loại này. Nhánh đầu tiên và sớm nhất là “whodunit” (ai là thủ phạm). Thậm chí, các tác phẩm trinh thám hiện đại đầu tiên của phương Tây, như “The Murders in the Rue Morgue” của Edgar Allan Poe, đã áp dụng cấu trúc của thể loại whodunit.
Dù chủ yếu ở dạng tiểu thuyết, whodunits được xem như tương tác với độc giả, buộc tác giả tuân theo các “quy tắc” nghiêm ngặt nhằm đảm bảo tính công bằng, giúp độc giả có thể giải đố cùng nhân vật. Trong Thời kỳ Hoàng kim của Tiểu thuyết Trinh thám (giữa hai cuộc Thế chiến), whodunits rất thành công, với Agatha Christie là biểu tượng tiêu biểu của thể loại này. Tuy nhiên, sau đó, thể loại này bị chỉ trích vì quá phụ thuộc vào lối mòn và xem nhẹ các tội ác nghiêm trọng khi biến chúng thành “trò chơi”.
Khi các quy ước của whodunits ngày càng bị coi là lỗi thời, phong cách và yếu tố tâm lý của hardboiled stories đã trở thành hình thức trinh thám chủ đạo ở phương Tây vào cuối thế kỷ XX. Tuy nhiên, cả hai thể loại này ngày nay hiếm khi tồn tại ở dạng thuần túy. Thay vào đó, chúng được kết hợp vào các thể loại hiện đại phổ biến hơn như phim truyền hình tội phạm điều tra (procedural crime dramas) và tội phạm thực tế (true crime dramas), nơi quá trình logic trong việc phá án và gánh nặng tâm lý của điều tra viên được cân nhắc đồng đều.
Nguồn: pinterest
Ở phương Tây, những người hâm mộ thể loại whodunit thuần túy, đặc biệt là thể loại cổ điển, đã dần bị lãng quên. Mặc dù thể loại này không chết hẳn và vẫn có ảnh hưởng, như thành công vang dội của bộ phim Knives Out của Rian Johnson, những người hâm mộ này vẫn luôn tìm kiếm lại thời kỳ Hoàng kim đã qua. Họ không mong chờ sự phát triển mới của thể loại mà sống trong quá khứ huy hoàng không bao giờ quay lại.
Nhật Bản có quá trình tiếp nhận thể loại bí ẩn tương tự như phương Tây. Dù tội phạm đã được sử dụng trong văn học từ lâu, whodunit hiện đại, với các tác phẩm của Edgar Allan Poe và Arthur Conan Doyle, đã trở thành thể loại phổ biến tại Nhật Bản. Các bản dịch từ phương Tây đã thu hút sự chú ý, nhưng quan trọng hơn, cảnh văn học bí ẩn Nhật Bản đã phát triển song song với sự quan tâm đến phương Tây.
Nguồn: Pinterest
Tarou Hirai, hay còn gọi là Edogawa Ranpo, được coi là người tiên phong trong phong trào sáng tác tiểu thuyết trinh thám Nhật Bản hiện đại. Ông đã lấy cảm hứng từ whodunits phương Tây và phong cách của thời kỳ Hoàng kim, nhưng kết hợp với các yếu tố văn học Nhật Bản, tạo nên một làn sóng lớn về sự quan tâm đến thể loại này. Điều này dẫn đến sự thành lập Hiệp hội các Tác giả trinh thám Nhật Bản, hiện vẫn là một lực lượng mạnh mẽ trong văn học Nhật Bản.
Sự phát triển dần dần của các tiểu thuyết suy luận đã dẫn đến sự hình thành các trường phái trinh thám ở Nhật Bản, mỗi trường phái đều có ảnh hưởng lớn đối với khán giả hiện đại. Các trường phái này bao gồm:
– Shakai (Trường phái xã hội): Bắt đầu từ những năm 1960, phong cách này chú trọng vào việc miêu tả thực tế và tác động xã hội của tội phạm trong tiểu thuyết. Nó bao gồm cả tiểu thuyết suy luận có xu hướng hiện thực và tiểu thuyết trinh thám hardboiled.
– Shinhonkaku (Trinh thám mới Nhật Bản): Phản ứng trực tiếp với ưu điểm và nhược điểm của honkaku, phong cách này phát triển mạnh mẽ vào cuối thập niên 1980 và chịu ảnh hưởng của sự phức tạp và tính phản kháng trong văn học trinh thám phương Tây sau thời kỳ Hoàng kim. Phong trào này tìm cách kết hợp tình yêu hoài cổ dành cho phong cách sách giải đố của tiểu thuyết bí ẩn honkaku với sự hiểu biết mới về chủ nghĩa hiện thực lấy cảm hứng từ chủ nghĩa hậu hiện đại phương Tây .
– Shindenki (Trinh thám viễn tưởng siêu nhiên): Phát triển vào cuối thập niên 1990, trường phái này kết hợp sự quan tâm tới trinh thám chính thống với sự gia tăng phổ biến của khoa học viễn tưởng và giả tưởng. Nó bao gồm các tội ác không thể giải thích hoặc siêu nhiên và sau này mở rộng vào thể loại khoa học viễn tưởng hay giả tưởng.
